Konstanty Krzeczkowski (1879-1939) polityk społeczny, nauczyciel, publicysta i bibliotekarz

Konstanty Krzeczkowski urodził się 18 lutego 1879 roku w Guzowie pow. błoński. Ojciec jego Eustachy był urzędnikiem cukrowni, matka Bronisława córka urzędnika sądowego, zajmowała się ona tak jak ówcześnie większość kobiet domem. W rodzinie żyły tradycje walki. W 1840 roku w Łukowie ojciec Konstantego był aresztowany za przynależność do kółek młodzieży, buntującej się przeciw rusyfikacji na ziemiach polskich. Matka i wujowie uczestniczyli w powstaniu styczniowym. On i rodzeństwo nie kształcili się w szkołach publicznych tylko prywatnych, ze względu na radykalne poglądy rodziców. Brak świadectwa ze szkoły rządowej utrudniał Konstantemu późniejsze kształcenie.

Mając piętnaście lat Konstanty traci obydwoje rodziców. Odtąd musi jednocześnie uczyć się i pracować. W czasach studenckich jest pod wpływem Ludwika Krzywickiego i Stanisława Michalskiego. Po klęsce powstania styczniowego rozpoczyna się odradzanie sił polskich. Krzeczkowski jako wolny słuchacz pierwszego roku przyrody na Uniwersytecie Jagiellońskim, uczestnik tajnych kół i kursów zostaje sekretarzem redakcji Poradnika dla samouków. Pierwsze jego prace w Poradniku – pomocnicze zestawienia bibliograficzne i statystyczne były wysoko oceniane w prasie naukowej. Był głęboko zaangażowany w życie społeczne, uczył dorosłych, pracował w Czytelniach Bezpłatnych Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, organizował koła młodzieży.

9 stycznia 1900 roku podczas zjazdu przedstawicieli kół uczniowskich został aresztowany i wyrzucony z Uniwersytetu. W 1901 roku dzięki staraniom swoich przyjaciół wyjechał do Berlina. Po pewnym czasie za swoje poglądy został wydalony z Uniwersytetu w Monachium. Wraca do Krakowa gdzie organizuje Uniwersytet Wakacyjny w Zakopanem oraz Muzeum Społeczne, angażuje się również w organizację Związku Towarzystw Samopomocy Chłopskiej. W czasie rewolucji przerywa prace nad doktoratem i redaguje w Łodzi nielegalny organ okręgu Łodzianina. Krzeczkowski jest przeciwnikiem rozwiązań o charakterze militarnym. Wstępuje do Polskiej Partii Socjalistycznej i odtąd pracuje pod pseudonimem „Prosper” Działa w Łodzi, która jest przykładem najcięższych i najbardziej beznadziejnych warunków pracy.

W latach 1908-1910 opracowuje ankietę o warunkach pracy robotników w cukrowniach Królestwa Kongresowego. Pracy tej nie mógł drukować pod swoim nazwiskiem, lecz pod pseudonimem (B.Waśniewski), którego używał również w przyczynkach do Wielkiej Encyklopedii. Działalność „Prospera” zostaje w 1906 roku przerwana aresztowaniem. Okres porewolucyjny to współpraca z Uniwersytetem Ludowym im. A.Mickiewicza w Krakowie. Krzeczkowski opracowuje katalog (dział naukowy) oraz przygotowuje ankietę o stanie bibliotek oświatowych w Polsce, metodach pracy w gromadzeniu zbiorów archiwalnych z zakresu oświaty i życia społecznego. W Krakowie czuje się świetnie, ma wielu przyjaciół i kolegów z kółek uczniowskich. Ówcześnie Kraków był sercem rozwoju kultury i życia akademickiego.

Odtąd zaczyna się jego praca nie tylko jako publicysty i społecznika, ale i bibliotekarza. Po 1916 roku Krzeczkowski poza zajęciami w Wyższej Szkole Handlowej oraz w Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie organizuje w WSH bibliotekę naukową. W 1917 roku zostaje jej kierownikiem.

Konstanty Krzeczkowski był bardzo oddanym pracy bibliotekarzem. Był bibliofilem zamiłowanym w zbieractwie dzieł rzadkich i cennych, dla samej pasji zbierania. Działalność Krzeczkowskiego jako bibliotekarza wynikała z jego charakteru i doświadczeń życiowych. Jako marzyciel i idealista sięgał do książek, które otwierały przed nim świat myśli, wolny i niezależny. Naukę traktował nie jako coś oderwanego od życia. Nauka ma służyć życiu i ma cele do zrealizowania - właśnie to było jego dewiza. Cele społeczne chciał realizować poprzez oświatę. W myśl Krzeczkowskiego, że warsztatem pracy naukowej jest biblioteka, zamiarem biblioteki, jak pisał w Pamiętniku XX-lecia szkoły SGH, „było ogarnięcie całej literatury ekonomicznej Polski za ubiegłe dwa stulecia i bieżącej oraz w miarę możności objęcie literatury światowej we wszystkich dostępnych językach, zarówno teoretycznej, jak obrazującej stan gospodarstwa wszystkich narodów świata”. Do biblioteki trafiały książki socjalistyczne, komunistyczne, anarchistyczne, chrześcijańskie narodowo-radykalne i inne.

Dzięki takim dostawcom jak antykwariusze z Lipska, Berlina, Paryża i Londynu docierały do Krzeczkowskiego katalogi i mógł on dzięki nim wyłowić dla biblioteki najbardziej cenne polonika. Do biblioteki trafiły pierwsze wydania dzieł Bodinusa, Hobbesa, Bacona, Macchiavellego, starodruki polskie ekonomiczne z XVII- XVIII wieku. Szczególny nacisk kładł on na skompletowanie najważniejszych czasopism naukowych. W opracowaniu Czytelnictwo wśród studentów Uniwersytetu Warszawskiego napisał na temat gromadzenia czasopism „dają one nie stan myśli naukowej już miniony jak książki ale „studium żywe”, ”są cząstką owej tworzącej się nauki” i dają lepsze o niej wyobrażenie „niż najdokładniejsze z drugiej ręki czerpane i przesiane zdrowe tylko myśli”. Biblioteka zgromadziła przed wojną około 1200 tytułów czasopism i wydawnictw periodycznych z kilkunastu krajów. Według profesora Krzeczkowskiego biblioteka ma być warsztatem pracy naukowej i badawczej i tak jest do dzisiaj.

Gromadził on różne materiały gospodarcze z archiwów fabrycznych, również rękopisy ekonomistów polskich takich jak: Edward Abramowski, Romuald Mielczarski, Stanisław Piotrowski i inni. Postarał się również o bardzo ciekawy zbiór około 1650 sztuk portretów ekonomistów polskich i obcych oraz widoków Polski. Wiele książek i czasopism zdobywał poprzez wymianę dubletów z bibliotekami polskimi, amerykańskimi, radzieckimi, angielskimi i innymi.

Dzięki niemu nastąpił bardzo szybki wzrost księgozbioru z 12 tysięcy tomów do prawie 150 tysięcy tomów w chwili wybuchu wojny. W ówczesnych czasach biblioteka SGH uważana była za jedną z większych bibliotek specjalnych, a nawet za jedną z większych bibliotek ekonomicznych w Europie. Biblioteka przez niego kierowana była prawdziwym warsztatem naukowym - ocenił ją tak Świętochowski, który swoja historię chłopów napisał na postawie księgozbioru Biblioteki SGH. Uważa się, że Konstanty Krzeczkowski był pierwszym polskim badaczem w zakresie nauk społecznych. Zajmował się on polityką społeczną, a w tym zabezpieczeniem społecznym osób, które nie mogły same sobie zapewnić warunków do życia. Stworzył on początki systemu ubezpieczeń społecznych. Większość jego poglądów i projektów do dzisiaj została zrealizowana.

Na początku wojny, 10 listopada 1939 r., został uwięziony przez Niemców na Pawiaku. Uwolniono go ciężko chorego 9 grudnia 1939 i w tym samym dniu zmarł. Dołączył do tysięcy polskich uczonych, którzy podczas wojny stracili życie.

Konstanty Krzeczkowski był wielkim patriotą, którego poczucie sprawiedliwości i sztuka obiektywizacji wyrobiona została przez mozolną pracę. Był on zawsze wierny swoim ideom i przyjaciołom.

Wykorzystane źródła:

1. Radlińska H.: Życie Konstantego Krzeczkowskiego.W: Krzeczkowski K.:Polityka społeczna,PISS Łódź 1947 s.XIII-XXVI.
2. Szubert W.: Konstanty Krzeczkowski jako polityk społeczny. W: Krzeczkowski K..:Polityka społeczna, PISS Łódź 1947 s.XXVII-LXIII.
3. Grodek A.: Konstanty Krzeczkowski jako bibliotekarz.W:Krzeczkowski K.:Polityka społeczna,PISS Łódź 1947 s.LXIV-LXXII.
4. Bilski Dionizy: Konstanty Krzeczkowski (1879-1939) - pierwszy polski badacz w zakresie nauk społecznych.Orzecznictwo Lekarskie 2006 nr 3 s.187-190.

Jolanta Pietruszka