Biuletyn Biblioteki Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

90 lat temu... utworzono Główny Urząd Statystyczny

Rok 2008 obfituje w okrągłe rocznice. Oprócz 90-lecia odzyskania niepodległości, mija 90 lat od powstania Głównego Urzędu Statystycznego.

O tym, jak ważną rolę pełni rzetelna informacja, wiedziano na długo przed powstaniem formalnych państwowych instytucji zajmujących się zbieraniem danych. Dawniej informacja stanowiła przywilej, dziś w Polsce jest dostępna równoprawnie, równocześnie i równorzędnie dla wszystkich. To wielkie osiągnięcie.

Istnienie pewnych, godnych zaufania danych dostępnych dla wszystkich uważamy dziś za coś zupełnie naturalnego. Żyjemy przecież w społeczeństwie informacyjnym, a informacja stała się towarem jak każdy inny. Tyle że nie każdy towar jest tak samo dobrej jakości. Na straży jakości „towaru” produkowanego przez GUS stoi tajemnica statystyczna. Według polskiego i unijnego prawa a także standardów ONZ, oznacza to jednoznacznie zakaz udostępniania jednostkowych dokumentów pozwalających na identyfikację osób lub podmiotów gospodarczych (tzw. jednostkowe dane) i danych statystycznych uzyskiwanych w procesie badań i analiz statystycznych, które mogą doprowadzić do identyfikacji osób lub podmiotów. Dane jednostkowe uzyskane w toku postępowania statystycznego mogą być wykorzystywane wyłącznie dla celów statystycznych.

Jest to niezmiernie ważne, ponieważ wiarygodność statystyk i państwa (bo firmuje je instytucja państwowa) nie jest możliwa bez pełnego zaufania osób i podmiotów społeczno-gospodarczych do literalnego przestrzegania zasady tajemnicy statystycznej i prawnych gwarancji jej przestrzegania.

Przy okazji jubileuszu pojawia się możliwość przypomnienia kilku wybranych dat z historii polskiej statystyki:

1789 r.	Przeprowadzono pierwszy na ziemiach polskich ogólnokrajowy spis ludności połączony ze spisem dymów (domów).
1810 r.	Powołano w Warszawie pierwsze w Polsce Biuro Statystyczne podległe Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
1857 r.	Przeprowadzono w Galicji pierwszy powszechny spis ludności. Kolejne odbywały się co 10 lat (ostatni w 1910 r.).
1897 r.	W Królestwie Polskim przeprowadzono pierwszy powszechny spis ludności.
1912 r.	W Krakowie zostało utworzone Polskie Towarzystwo Statystyczne.
13 VII 1918 r.	Rada Regencyjna Królestwa Polskiego uchwaliła Reskrypt o utworzeniu i organizacji Głównego Urzędu Statystycznego.
VI 1921 r.	Ukazał się pierwszy, wydany przez Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej (T. I).
30 IX 1921 r.	Główny Urząd Statystyczny przeprowadził Powszechny Spis Ludności na podstawie ustawy z dnia 21 X 1919 r. i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 VI 1921 r.
IX 1939 r.	Główny Urząd Statystyczny przerwał swą działalność po wybuchu II wojny światowej.
I 1940 r.	Biblioteka GUS została przeniesiona przez niemieckie władze okupacyjne do Krakowa, do utworzonego tam - Statistisches Amt. Część personelu GUS przeniosła się do Krakowa wraz z Biblioteką.
1 XII 1941 r.	Ministerstwo Informacji i Dokumentacji Rządu RP wydało w Londynie Concise Statistical Year-Book of Poland, September 1939-June 1941.
12 III 1945 r.	Rada Ministrów uchwaliła reaktywowanie działalności Głównego Urzędu Statystycznego przy Prezydium Rady Ministrów.
31VII 1946 r.	Dekret Rady Ministrów o organizacji statystyki państwowej i o Głównym Urzędzie Statystycznym, na mocy którego GUS został uznany organem naczelnym statystyki państwowej.
XI 1947r.	Ukazał się pierwszy po wojnie Rocznik Statystyczny 1947.
1956 r.	Ukazał się pierwszy numer Wiadomości Statystycznych.
1958 r.	Wydano po raz pierwszy po II wojnie światowej Mały Rocznik Statystyczny.
1965 r.	Powołano Zakład Badań Statystyczno-Ekonomicznych GUS; przekształcony w 1984 r. w Zakład Badań Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN.
1 VI 1975 r.	W wyniku podziału administracyjnego Polski na 49 województw utworzono 49 wojewódzkich urzędów statystycznych.
X 1990 r.	Podpisano Wspólną Deklarację o współpracy statystycznej między Głównym Urzędem Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej a EUROSTAT-em - Urzędem Statystycznym Wspólnoty Europejskiej.
20 V 2002 r.	Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski uroczyście zainaugurował rozpoczęcie Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 i Powszechnego Spisu Rolnego 2002.
11 VII 2008 r.	Uroczyste obchody 90-lecia utworzenia Głównego Urzędu Statystycznego na Zamku Królewskim w Warszawie.

Żeby uświadomić sobie, jak ważną instytucją jest Główny Urząd Statystyczny, wystarczy wyobrazić sobie przez chwilę polską sferę publiczną bez GUS-u. W dziewięćdziesiątą rocznicę jego powstania warto docenić wykonywaną tam pracę, z której owoców korzystamy na co dzień.

Grzegorz Budny

Literatura:

90 lat Głównego Urzędu Statystycznego [Dok. elektroniczny].    Dostęp on-line

Łagodziński W. : Tajemnica statystyczna [Dok. elektroniczny].    Dostęp on-line

Złote daty w historii polskiej statystyki 90 lat Głównego Urzędu Statystycznego [Dok. elektroniczny].    Dostęp on-line